Ochtendrondje Zandeweer (79 km)

Rond 1200 ontstaan overal in het Noord-Nederlandse kustgebied kloosters. Helaas zijn we over het ontstaan van veel van die kloosters slecht ingelicht. Zo ook over het klooster van Rottum dat in 1226 voor het eerst is genoemd en enige tijd eerder zal zijn gesticht. Het klooster behoort tot de Benedictijner Orde. Het heeft een uitgebreid nagenoeg aaneengesloten landbezit rondom de wierde bij Rottum en bij Stitswerd. Verder heeft het klooster twee derde van het eiland Rottumeroog – mooi om jongvee op te laten grazen – en enkele veengebieden voor de winning van turf. Veel van het kloosterland van Rottum is afkomstig van het veraf gelegen klooster Werden aan de Roer in Duitsland. Dat Duitse klooster is gesticht door de zendeling Liudger. Deze zendeling had veel land gekregen van bekeerde mensen dat hij vervolgens aan z’n eigen klooster schenkt. Mogelijks dat vanuit Werden een dochterklooster in Rottum is gesticht. Elk groter klooster in onze streken had naast landbezit ook een huis in de stad Groningen. De stad is vanaf de 11e eeuw het economisch en politieke machtscentrum van het noorden. Het stadshuis van het klooster St. Juliana in Rottum lag aan de Oude Ebbingestraat op grondgebied dat aan het Werdense klooster behoorde. Het imponerende huis is helaas in 1945 bij de bevrijding van Groningen in vlammen opgegaan evenals het daarin aanwezige archief van het voormalige klooster. Op de wierde van Rottum is eerder een parochiekerk van Eelswerd gebouwd. Met de bloei van het klooster leidt deze kerk een kwijnend bestaan. In de loop van de 16e eeuw is toestemming gegeven om deze kerk te sluiten. De parochianen – merendeels meijers van het klooster – gaan voortaan in het klooster ter kerke. Eelswerd is dan ook een oude naam van het dorpsgebied van Rottum, hoewel ook Rottum als naam al vroeg voorkomt. De naam Eelswerd blijft verbonden aan een andere wierde nabij de Knolweg ten zuiden van Rottum. Het klooster is gewijd aan Sint Juliana, martelares uit Nikomedië, nu Izmit in Noordwest Turkije. Zij was christen geworden, wilde niet trouwen met een heidens man, en haar boze vader liet haar martelen, voordat ze in het jaar 304 werd onthoofd. De verering van Juliana komt via de Angelsaksische wereld in West-Europa. Haar naamdag is 16 februari. Het klooster van Rottum is in tegenstelling tot veel andere geen dubbelklooster met monniken en nonnen, maar enkel voor monniken. Pas in de tweede helft van de 15e eeuw komt op het voorwerk Bethlehem een klein nonnenklooster. Rondom het klooster wordt het land door de kloosterlingen zelf bewerkt. Daarnaast kent het klooster meerdere voorwerken, waaronder Nijenhuis, Langehuis en Bethlehem in het dorpsgebied van Eelswerd en het voorwerk Berghuis bij Stitswerd. De rest van het landbezit werd verhuurd aan pachters, de kloostermeijers, die jaarlijks een huurbedrag betalen. De abt van Rottum is in Noord-Groningen een man van gewicht geweest die vaak optrad in de vele vetes die de Groninger middeleeuwen kenmerken. De abt slaagt er in 1475 in om de functie van proost van Usquert aan zijn klooster [toe] te voegen. De meeste proosten in Groningen waren invloedrijke leken. Met de proosdij kreeg het klooster ook het landbezit van de proosdij, waaronder de boerderij De Kruisstee. Archief en kronieken van het klooster zijn niet bewaard zodat er maar weinig bekend is over het kloosterleven in Rottum. Over een periode van drie eeuwen bleven slechts de namen van 12 monniken, merendeels abten, bekend. In het begin van de 16e eeuw is Gerard Synellius abt. Hij veranderd in 1512 van klooster en word abt in Mariënthal bij Norden in Ostfriesland. Hij verwerft enige bekendheid met zijn boek Hortulus orationim dat in zijn Duitse tijd verschijnt, maar reeds voordien geschreven is. Het [is] naar vorm een humanistisch werk en heeft een traditionele inhoud. In het midden van de 16e eeuw was het onrustig in het klooster Rottum. Onderlinge ruzie, de strijd tussen de koningsgezinde stad en de Ommelanden, de invloed van de nieuwe kerkleer, het liet allemaal zijn sporen na in het kloosterleven. In de jaren tachtig van de 16e eeuw vluchtten de overgebleven bewoners van het klooster naar hun stadshuis. De Tachtigjarige Oorlog is in volle gang en de watergeuzen plunderden de gebouwen in Rottum. Het loopt slecht af met het klooster. In 1594 valt de stad Groningen in handen van de staatsgezinde protestanten. De abt van Rottum moet zijn zegel en bezit inleveren aan de Staten van de provincie Groningen. De overgebleven kloosterlingen krijgen een jaargeld. Het klooster Rottum wordt opgeheven, de gebouwen voor een deel gesloopt.

Het Noord-Nederlandse kustgebied is in de vroege middeleeuwen, de 7e en de 8e eeuw na Christus, dichtbevolkt. De vruchtbare weiden betekenen goede mogelijkheden voor veeteelt en akkerbouw. De bevolking groeit in aantal en alle wierden raken bewoond. Het gebied is opgedeeld in kleinere eenheden, ‘go’ of ‘gouwen’, die samen het grotere Friesland vormen. De leiders van deze kleinere gebieden stellen zich soms onder het gezag van een gezamenlijke aanvoerder, soms ook niet. In die tijd is Engeland al Christelijk geworden. In de Engelse kloosters ontstaat het idee om de stamgenoten aan de andere kant van de Noordzee het evangelie te brengen. Aanvankelijk hadden de zendelingen niet veel succes, maar in de 8e eeuw veroverden Frankische koningen uit het zuiden de Friese streken. Dat is in drie grote stappen gegaan. Na 719 eerst west en midden Nederland, vervolgens na de slag bij de Boorne in 734, de huidige provincie Friesland en na de moord op Bonifatius in 754 onderwerpen ze de noordhelft van de huidige provincie Groningen en het aangrenzende deels van Ostfriesland in Duitsland. Dit gebied is door Karel de Grote ter missionering opgedragen aan Liudger. Hij bezoekt meermalen onze streken. Liudger sticht kerken in plaatsen als Leens, Usquert, en Loppersum. Van hem is een wonderlijk verhaal bekend dat zich afspeelde bij de wierde Helwerd. De blinde bard Bernlef is destijds een beroemde vertolker van de heldendaden van de Friese koningen en goden totdat hij Liudger ontmoet. De zendeling geeft Bernlef het gezicht weer en vanaf dat moment bezingt Bernlef enkel de lof van de Christelijke God. Vanuit de noord ramen van de kerk van Rottum is de wierde van Helwerd te zien. Daar is het wonder geschied. De gouwen die Liudger kerstende blijven onder zijn gezag nadat hij bisschop van Munster us geworden. Zo komt het dat tot ver in de 16e eeuw Westerkwarties, Hunsingo, Fivelingo, Oldambt, Reiderland, Eemsgo en Federgo samen het Friese deel van het bisdom Munster vormen.