Een paar dagen geleden keken P en ik samen naar de Nationale Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam. Ik vond de toespraak van onze koning bijzonder indrukwekkend, nog los van het feit dat het voor het eerst is dat een zittend staatshoofd tijdens deze herdenking een toespraak houdt. Ik wilde al een avondrondje fietsen, maar P had bedacht dat het beter zou zijn om pas te gaan fietsen als de herdenking voorbij zou zijn. Daar had ze natuurlijk gelijk aan. Tijdens mijn rondje fietsen heb ik nog wat gemijmerd over de herdenking zo zonder publiek. Toen ik weer de stad binnen fietste moest ik denken aan een paar monumenten die de herinnering aan de WO-II in stand proberen te houden. Sommigen raken me meer dan anderen. Een paar bijzondere vind ik de volgende drie monumenten.  Twee daarvan bevinden zich in de Folkeringestraat. Volgens het bevolkingsregister telde Groningen in 1941 2.850 Joodse inwoners die voldeden aan de door de bezetter gehanteerde definities om in aanmerking te komen voor deportatie. Slechts een tiental van hen heeft de concentratiekampen overleefd. In de Folkingestraat betrof het 191 Joodse bewoners.

Het Portaal – Folkeringestraat, Groningen
Op de hoek van het Zuiderdiep en de Folkingestraat is in 1997 in de gevel van het eerste pand een bronzen deur aangebracht naar een ontwerp van Gert Sennema. Een deurklink ontbreekt, de deur kan niet open. Achter deze gesloten deur ligt de geschiedenis van de Folkingestraat verborgen. Een geschiedenis die nog maar door weinigen naverteld kan worden omdat de meeste mensen die er eens leefden, tijdens de Tweede Wereldoorlog weggevoerd zijn. Ik vind dit een van de mooiste en meest aangrijpende monumenten die verwijzen naar de Tweede Wereldoorlog. Vooral het detail van de ontbrekende deurklink maakt indruk op me. De avond dat ik hierlangs fietste hadden mensen bloemen bij het monument gelegd. Mooi!

Ook hier – Folkeringestraat, Groningen
Tussen de huisnummers 11 en 9 is een klein steegje. Hoog in één van de gevels is in 1997 het kunstwerk ‘Ook hier’ van Peter de Kan aangebracht. Het bestaat uit het uitgefreesde woord ‘(weggehaald)’. Het woord verwijst naar de deportaties tijdens de WO II. De Joden zijn destijds letterlijk weggehaald uit hun huizen, net als deze letters. Door de letters buiten het directe blikveld te plaatsen heeft Peter de Kan proberen vorm te geven aan het feit dat veel van de geschiedenis van WO II helaas naar de achtergrond aan het verdwijnen is.

‘…jouw paradijs, hoeveel ruimte is daar’ – Zuiderdiep, Groningen
Een monument dat erg veel indruk op mij heeft gemaakt is het monument voor de goochelaar Ben Ali Libi, op 5 januari 1895 in Groningen geboren als Michel Velleman. Het monument werd op particulier initiatief in 2017 geplaatst in de zijgevel van bioscoop Pathé aan het Zuiderdiep. Het bestaat uit een kleine natuurstenen plaquette met daarop het gedicht dat Willem Wilmink schreef over Ben Ali Libi, een kleine natuurstenen plaquette met een korte levensbeschrijving van Michel Velleman, en een regel uit het gedicht van Willem Wilmink, uitgevoerd in roestvrij staal. Op YouTube is een filmpje te vinden waarin Joost Prinsen het gedicht van Willem Wilmink op indrukwekkende wijze voorleest.  In al z’n eenvoud is dit waarschijnlijk het monument dat ik het mooiste vind…

Ben Ali Libi

Op een lijst van artiesten, in de oorlog vermoord,
staat een naam waarvan ik nog nooit had gehoord,
dus keek ik er met verwondering naar:
Ben Ali Libi. Goochelaar.

Met een lach en een smoes en een goocheldoos
en een alibi dat-ie zorgvuldig koos,
scharrelde hij de kost bij elkaar:
Ben Ali Libi, de goochelaar.

Toen vonden de vrienden van de Weduwe Rost
dat Nederland nodig moest worden verlost
van het wereldwijd joods-bolsjewistisch gevaar.
Ze bedoelden natuurlijk die goochelaar.

Wie zo dikwijls een duif of een bloem had verstopt,
kon zichzelf niet verstoppen, toen er hard werd geklopt.
Er stond al een overvalwagen klaar
voor Ben Ali Libi, de goochelaar.

In ’t concentratiekamp heeft hij misschien
zijn aardigste trucs nog wel eens laten zien
met een lach en een smoes, een misleidend gebaar,
Ben Ali Libi, de goochelaar.

En altijd als ik een schreeuwer zie
met een alternatief voor de democratie,
denk ik: jouw paradijs, hoeveel ruimte is daar
voor Ben Ali Libi, de goochelaar.

Voor Ben Ali Libi, de kleine schlemiel,
hij ruste in vrede, God hebbe zijn ziel.

Toelichtende tekst bij het monument voor Michel Velleman:
Dit is de geboortegrond van de Joodse goochelaar Ben Ali Libi alias Michel Velleman. In de jaren rond zijn geboorte, op 5 januari 1895, woonden zijn ouders eerst aan het Gedempte Zuiderdiep (latere nummer 74) en daarna Ruiterstraat 7. In welke van deze twee niet meer bestaande huizen Michel werd geboren, is niet met zekerheid te zeggen. Op het laatst genoemde adres woonde de familie in alk geval in april 1895, vlak voor de verhuizing naar Amsterdam. Van augustus 1896 tot juli 1897 waren de Vellemannen terug in de stad, op een adres in de Haddingestraat. Daarna woonden zij enkele maanden in Antwerpen. Vervolgens van november 1897 tot januari 1899 weer in Groningen om toen opnieuw naar Antwerpen te gaan. Hierna hebben ze niet meer in Groningen gewoond. Via Den Bosch en Rotterdam kwamen ze in mei 1901 in Amsterdam terecht, waar het gezin Velleman in grote armoede leefde. Michel trouwde daar in 1916 met de Amsterdamse Anna Speijer. Zoals veel arme joden werd Michel ‘artiest’ en noemde zich ‘Prof. Ben Ali Libi, humoristisch goochelaar’. Zijn ster rees snel en hij trad in het hele land op, zelfs voor Prins Hendrik en de Duitse ex-keizer Wilhelm. Doordat het Michel Velleman financieel goed ging, kon hij met zijn vrouw en twee kinderen verhuizen naar Amsterdam-Zuid. Na het uitbreken van de oorlog ging het snel slechter en spoedig mocht Ben Ali Libi alleen nog voor Joden optreden. Op 20 juni 1943 werden hij en zijn vrouw bij een razzia opgepakt en nog geen veertien dagen later in Sobibor vergast. Vele jaren later bracht Willem Wilmink de goochelaar met een gedicht opnieuw tot leven. Willem Wilmink (1936-2003) was Neerlandicus maar bovenal schrijver van vele gedichten en liedteksten. Zijn werk wordt uitgevoerd door een grote groep artiesten. Hij publiceerde verhalen, gedichtenbundels en essays over literatuur. Wilmink schreef het gedicht ‘Ben Ali Libi’, nadat hij de naam las op een lijst van vermoorde artiesten in de Tweede Wereldoorlog.
Onderaan de post is een blokje waar u een reactie achter kunt laten. Ik stel dat zeer op prijs! U wordt gevraagd om een mailadres. Dit mailadres wordt niet gepubliceerd, maar stelt mij – als beheerder van deze site – in staat om te reageren op uw reactie.