
Replica van een oude penning. Duidelijk zijn de contouren van de toenmalige Martinikerk te zien.
Ongeveer een maand geleden zag ik (overigens geheel per toeval) een filmpje over een bijzondere boekpresentatie op het Martinikerkhof in Groningen. Als (import)stadjer was ik natuurlijk gelijk geïnteresseerd. Bart Flikkema bood in het op YouTube te vinden filmpje het eerste exemplaar van zijn boek ‘De arm van Johannes de Doper’ aan aan René Paas, de Groninger commissaris van de Koning. Tijdens een excursie over de gewelven van de Martinikerk (jaren geleden) had de gids al een verhaal verteld over de arm van Johannes de Doper. De verhalen gaan dat dit kostbare reliek al aan het begin van de 12e eeuw aanwezig was in de Martinikerk en een grote aantrekkingskracht op pelgrims had. Eeuwen geleden is het reliek verdwenen uit de Martinikerk, maar de verhalen zijn er nog steeds. De naam van de huidige Sint Jansstraat verwijst nog steeds naar dit verhaal. Afgelopen week kocht ik het boek van Bart Flikkema. Toen is het thuis doorbladerde viel er een routebeschrijving uit van een bedevaartstocht van Yesse naar de Martinikerk. Een dag later fietste ik de tocht in omgekeerde volgorde omdat het al wat later op de avond was en ik foto’s wilde maken van de verschillende markante punten op de route. Anders had ik eerst naar Yesse moeten fietsen en vervolgens de aangegeven route terug naar de stad volgen. Daar was het eigenlijk al een beetje te laat voor, want het begon al wat te schemeren…
Er was een duidelijke connectie tussen het Cisterciënzer klooster Yesse in Essen en de Martinikerk. Ik besloot die avond naar de Martinikerk te fietsen en vervolgens de afgebeelde bedevaartstocht in omgekeerde volgorde naar Essen af te leggen (het was immers al wat later op de avond). Voor de goede orde geef ik het verhaal in de oorspronkelijke volgorde weer. Dat het al donker begon te worden zal blijken uit het feit dat de eerste foto bij Essen gelijk de donkerste foto is. Naar mate ik dichter bij de Martinikerk kom worden de foto’s wat lichter. De omschrijvingen bij de verschillende punten op de bedevaartstocht heb ik ontleend aan de route uit het boekje van Bart Flikkema. U kunt het boekje voor € 10,- kopen bij verschillende boekhandels in de stad. Ik kan u dat zeer aanraden, ik heb het met veel plezier gelezen!

Plattegrond van deze bedevaartstocht uit het boek van Bart Flikkema. De nummers van deze plattegrond worden onder deze afbeelding verder uitgewerkt.

# 1 – Klooster Yesse. Een 13e eeuws Cisterciënzer vrouwenklooster. In de Middeleeuwen een bekend klooster met veel grond in Groningen en Drenthe. Het klooster had een refugium in de stad. Caesarius van Heisterbach, die in 1220 het verhaal van de arm van Johannes de Doper opschreef logeerde de dagen voordat hij in Groningen was in het klooster Yesse. In 1594 moest het klooster sluiten (vanwege de Reductie van Groningen). Alle bezittingen van het klooster werden geconfisqueerd door de Staten Generaal en in 1595 overgedragen aan de Staten van Stad en Lande (van Groningen). Het kloosterterrein bevindt zich achter deze bosschages…

# 2 – Hilghestede. Een ‘heilige plaats’ aan de huidige Verlengde Hereweg 174. De bedevaartsplaats ontstond toen twee kelken en enige gewijde hosties werden gestolen uit het klooster van Aduard. De dieven begroeven hun buit op de plek waar nu de villa staat. De buit werd er teruggevonden. Volgens overleveringen hebben zich op deze plek toen wonderen voltrokken die de aanleiding werden voor bedevaarten. De huidige villa op deze plek is een Rijksmonument en heeft een kantoorbestemming.

# 3 – Kluizenaar. In de Middeleeuwen leefde op deze plek achter Villa Gelria aan de Verlengde Hereweg 159 een kluizenaar. De ‘kluis’ aan de Hereweg in Groningen wordt in 1437 genoemd, toen een Cisterciënzer monnik de paus verzocht de kluizenarij over te mogen nemen. Tegen betaling onderhield hij een deel van de Hereweg. In ruil daarvoor kreeg hij de beschikking over een huisje, twee koeien, een paard en een stortkar, en nog 12 gulden daarbij… Villa Gelria, het buitenhuis van de industrieel W.A. Scholten is een Rijksmonument.
# 4 – Middeleeuwse kapel van Helpman. Op het terrein van het oude RK-Ziekenhuis heeft in de late Middeleeuwen een Sint-Jurgengasthuis voor leprozen gestaan. In de reformatietijd (in de 2e helft van de 15e eeuw) werd de kapel van dit gasthuis door de eerste gereformeerde predikers (onder andere Menso Alting) gebruikt. Vanuit deze omgeving verspreide de reformatie zich naar Groningen.

# 5 – Kempkesberg en Sterrebos. De hoogste heuvel in het Sterrenbos is de Kempkesberg. In 1401 belegerde de Utrechtse bisschoep Frederik van Blankenburg van hieruit de weerspannige stad Groningen. Ook later, in 1594, werd vanaf deze heuvel de stad beschoten tijdens een belegering door Maurits en Lodewijk van Nassau. De stad gaf zich toen over en werd gedwongen het katholicisme te verbieden en de gereformeerde richting aan te hangen. In 1688 werd de heuvel voor het grootste gedeelte afgegraven.
# 6 – Herestraat 113, de Entrepreneur. In het trappenhuis van dit pand bevindt zich een glas-in-lood raam met zes vakken, waarin het verhaal van de arm van Johannes de Doper te zien is. Het werk uit 1953 is gemaakt door Ploeg-lid Jan van der Baan. Een volledige uitwerking van dit raam is na te lezen in het boek van Bart Flikkema.

# 7 – De Herepoort. Deze stadspoort lag aan het begin van de huidige winkelstraat. De contouren van de oude Herepoort zijn aangegeven op het straatniveau. De tot nu toe gelopen (gefietste) route is ook gelopen door de Cisterciënzer zusters vanuit Yesse, hun refugium ligt links. De oude Groninger Herepoort is terug te vinden in de tuin van het Rijksmuseum in Amsterdam. De eerder afgebroken poort is daar toen weer opgebouwd.

De Herepoort in Groningen (1785) Bron: Wikipedia

# 8 – Het Pepergasthuis. Een van de beide gasthuizen waar vermoeide pelgrims en zieke bedevaartsgangers terecht konden voor een bed en verzorging. Het gasthuis had in de oprichtingsoorkonden opgenomen dat ze ‘ellendighe arme pelegrams mogten herberghen, twee nachten of drie (en neyt langer)’

# 9 – De Martinikerk. In deze kerk werd vanaf de laatste jaren van de 12e eeuw tot ongeveer 1594 de Arm van Johannes de Doper vereerd als belangrijkste reliek van de kerk. Paus en bisschoppen verleenden aflaten, burgers van de stad en pelgrims offerden, kerk en stad werden machtig, beroemd en rijk.
Facebook reacties