Op 18 oktober ’23 reden we de eerste helft van onze autoroute langs zes Friese staten en stinzen. Nadat we als laatste de Dekemastate in Jelsum hadden bekeken reden we voldaan weer terug naar ons Airbnb-huis in Heerenveen. Helemaal tevreden waren we. We hadden mooie plekken bezocht, prachtige gebouwen bekeken en dus een interessante dag gehad. Niet alleen dat, we hadden er ook krachtig weer bij. Ervaring heeft geleerd dat mooi weer een enorme bijdrage levert aan het hebben van een leuke dag. Toen we ’s avonds lazen dat het de volgende dag weer mooi en zonnig weer zou zijn was ons besluit duidelijk. ‘Morgen doen de andere helft van deze tocht’ was ons besluit. Op 4 december ’22 plaatste ik het eerste deel van deze tocht op Birdeyes. Het tweede deel heeft even op zich laten wachten, maar nu is het dan toch zo ver…

De drie meest linkse plekken op dit kaartje hebben we tijdens het tweede gedeelte van onze tocht bezocht. We zijn linksonder begonnen en linksboven gestopt. Toen hadden we ook – net als de voorgaande dag – drie plekken bekeken…

Raerd: Jongemastate

P had bedacht dat onze eerste stop in Raerd bij de Jongemastate zou zijn. Eigenlijk is er hier helemaal geen sprake van een state of stins, want alles is verdwenen! Het poortgebouw is het enige wat nog resteert van de oorspronkelijke state. Om toch een indruk te krijgen van de voormalige state heeft een kunstenaar een cortenstalen viewer bedacht. Ik vond het een geweldige gedachte en was lang bezig om de intentie van deze viewer vast te leggen op een foto… Je kon er zo mooi het hele terrein rondwandelen en genieten van alle stinzenplanten. Ik heb prachtige pollen tuincyclamen in volle bloei gezien. Prachtig! Ik vond het mooi dat je veel verbeeldingskracht moest gebruiken om je voor te kunnen stellen hoe deze plek er eens uit heeft gezien…

U staat hier bij de poort die ooit toegang verleende tot slot Jongemastate. Zo’n slot of stins (= stenen huis) was voorbehouden aan de rijken, de meeste mensen woonden in houten of lemen bouwwerken. Het door een gracht omringde huis steenhuis diende in woelige tijden als schuil- en verdedigingsplaats voor de bewoners. De Jongemastate werd sinds de 15e-eeuw bewoond, in 1491 door Kempo Jongema. Deze versterkte adellijke woning is begin 16e-eeuw na een brand afgebroken. Op dezelfde plaats verrees tussen 1515 en 1530 een state die beter paste in de vreedzame tijd. De state werd eeuwenlang bewoond door het in Fryslân bekende geslacht Van Eysinga. De laatste bewoner was Hobbe Baerdt van Slooten, burgemeester van Rauwerderhem. De state werd in 1912 afgebroken, gelukkig bleef het poortgebouw gespaard.

Meer over de Jongemastate...
Poort (1603) van voormalige state. Hierachter een park met stinzenflora, eigendom van It Fryske Gea. De contouren van de state zijn hierin weergegeven met corten-stalen platen. De familie Jongema bewoonde de state in 1400 en in de eeuwen hierna. Nadat één der Jongema’s een juffrouw Van Eysinga had gehuwd, gebruikte men deze naam. Aan het eind van de 18e-eeuw (1787) zien we nog altijd een Van Eysinga op Jongemastate, namelijk de grietman. Zijn naam en die van zijn vrouw sieren de gevelsteen in de poort. In de tussentijd (1515) is de state eenmaal in brand gestoken en verwoest door de bende van de Zwarte Hoop. Daardoor weten wij niet hoe de oorspronkelijke state eruitgezien heeft. Een veel latere, 18e-eeuwse tekening toont een vrij bescheiden huis en op een foto uit 1900 lijkt het huis een 19e-eeuws uiterlijk te hebben gekregen. Het is afgebroken in 1912. In 1603 werd het nog bestaande poortgebouw opgetrokken, wellicht als voortzetting van een oudere poort. Aan de achterkant zijn gibbengaten (duivengaten) te vinden. Ook het park is nog aanwezig en het staat bekend om zijn stinzenflora (winterakoniet, lenteklokje, speenkruid, voorjaarshelmbloem, hol­wortel, bostulp, Italiaanse aronskelk en keizerskroon), die gekoesterd wordt door de eigenaar, It Fryske Gea. Het park is toegankelijk voor wandelaars. De omtrek van de voormalige state is aangegeven door corten-stalen platen. ‘Wat een bedrijvigheid, wat een kabaal. De roeken en blauwe reigers kunnen er wat van. In het vroege voorjaar hebben ze hun nesten in dit Raerder Bosk en dat laten ze niet onopgemerkt voorbijgaan. Jongemastate ligt als een enclave van bomen midden in een open weidegebied. Dat trekt broedvogels aan. Niet alleen de roek en de blauwe reiger, maar ook diverse andere soorten’. (Tekst uit Ontdek de Friese natuur, gids van It Fryske Gea).

Het wapen van de familie Van Eysinga is nog steeds op het poortgebouw te vinden…

Na het verdwijnen van de oorspronkelijke state is de plek waar het pand stond volledig begroeid geraakt met een scala van stinzenplanten. De hoekpunten van de oorspronkelijke state zijn met cortenstalen blokken aangegeven…

Achter de eerder genoemde cortenstalen viewer is een gegraveerde glasplaat gemonteerd. Door vanuit een bepaalde positie door de viewer te kijken zie je een beeld zoals hierboven. De gravure op de glasplaat laat precies zien waar de oorspronkelijke state heeft gestaan en wat het uiterlijk daarvan geweest is…

Bears: Uniastate

Nadat we uitgekeken waren reden we langs een reeks van kleine weggetjes van Raerd naar Bears om daar de Uniastate te bekijken. P – die zich al in een en ander had verdiept – vertelde me tijdens het autoritje dat we weer naar een bijzondere plek zouden gaan. Ik had natuurlijk geen idee, maar ‘k was er vrij zeker van dat we naar een verrassende plek zouden gaan. Uiteindelijk kwamen in Bears aan. Dit is een héél klein dorpje waar je de auto net naast de kerk kunt parkeren. Ik vreesde al dat we een heel stuk achteruit zouden moeten rijden om hier überhaupt weer weg te kunnen komen… De Uniastate bleek een reproductie uit de jaren negentig van de vorige eeuw te zijn van de oorspronkelijke state. De contouren van de ‘nieuwe’ Uniastate zijn uitgevoerd in cortenstaal (blijkbaar wordt dat veel gebruikt in Friesland) en oogde werkelijk indrukwekkend en imposant. ik vond een afbeelding van de state in vroegere tijden (zie hieronder) op het informatiebord. Daar las ik ook dat delen van de replica van de state met behulp van een Chinook helikopter van Defensie naar Bears vervoerd zijn omdat transport over de weg onmogelijk bleek… Op YouTube is een wat meer uitgebreide uitleg over de Uniastate terug te vinden…

Het was even zoeken, maar ik heb foto’s van een Chinook helikopter met delen van de toren van de nieuwe replica van de state gevonden…

Meer over de Uniastate..
In Bears, tegenover de kerk, omgeven door weilanden, lag ooit Uniastate. Het adellijke huis is verdwenen, maar de poort is bewaard gebleven. Een stalen reconstructie weerspiegelt de oude state. De oude poort, één van de acht nog bestaande in Friesland, heeft aardige bouwkundige details. Het bouwwerk uit 1616 bezit duivengaten, kruisvensters en een kleurrijk familiewapen. Het laatste is van het echtpaar Tyara-Buijgers, dat de state ooit heeft bewoond. Uit de oudste gegevens blijkt dat de state in 1529 al bestond en toen Nyehuys heette. Hier woonden de Unia’s, naamgevers van de state, opgevolgd door de families Tyara, Meinsma en Cathius. Omstreeks 1733 bezaten de Aylva’s de state. Deze werd in 1756 afgebroken. Op de plaats is een boerderij verrezen, die er tot 1879 stond. In 1998 werd, na archeologisch onderzoek, op de historische plek een stalen constructie gebouwd, die de contouren van Uniastate weergeeft. De ‘luchtspiegeling’ en het opschrift ‘Omnia deus’ (alles is God, God is alles) op een oude steen in de poort herinneren nog aan de verdwenen Uniastate.

In de kerk tegenover de Uniastate is een kleine expositie te zien over de tegenwoordige Uniastate en de geschiedenis van deze plek. Ik kocht er een paar ansichtkaarten. Twee daarvan ziet u hieronder…

De stinspoort van de Uniastate dateert uit 1616 en vormde de toegang tot de voormalige Uniastate. Het is één van de acht stinspoorten die Friesland nog kent. Op de bovenverdieping van de poort is een kleine tentoonstelling ingericht over de functie en de geschiedenis van deze poortgebouwen. In de gracht rechts naast de poort bevindt zich het zogenaamde ‘hynstewaad’, gemaakt van oude geeltjes. Deze plek werd vroeger gebruikt om de paarden te laten drinken of om ze schoon te maken. Er zijn er nog drie van in Friesland. Voor toegang tot het poortgebouw en het terrein is bij de kerk een munt verkrijgbaar.

Het teken boven in de gevel van de poort duidt aan dat de familie Unia op zwanen mocht jagen. Deze vorm van jacht noemde men zwanendrift. In het teken is bovenaan een zwanenhals te zien, daaronder een stangetje met kogel, een spies om de zwaan te vangen en een strik om het dier te strikken.

Marsum: Heringastate (Poptaslot)

Nadat we uitgekeken waren bij de Uniastate en alle informatieborden gelezen hadden reden we verder naar het noorden, naar Marsum waar de Heringastate (dat ook wel het Poptaslot genoemd wordt) te vinden is. P had de  mooiste state voor het laatst bewaard, dat was wel duidelijk. Deze state heeft nog steeds de functie van woonhuis, vandaar dat we toch iets terughoudend geweest zijn met het maken van foto’s van het woonhuis. Een wandeling door de prachtige tuin behoorde echter wel tot de mogelijkheden, daar hebben we dan ook dankbaar gebruik van gemaakt. In de tuin viel vooral de enorme kastanjeboom op. Werkelijk een fantastisch mooie en grote boom. Op verschillende plekken werd de boom gestut en de het lag er bezaaid met kastanjes… Een vader een een jongen van een jaar of tien waren er kastanjes aan het zoeken (er lag ongeveer een scheepscontainer vol op het gras). Twee erg volle emmers werden na betrekkelijk kort zoeken weggedragen terwijl de vader ons vertelde dat hij de rest van de dag waarschijnlijk héél veel kastanjemannetjes ging maken…

Meer over de Heringastate (Poptaslot)...
In Marsum leidt de tegenover de kerk gelegen laan naar het van oorsprong 15e-eeuwse omgrachte terrein van de Heringastate. Eerst valt de laat renaissance poort uit 1631 op. Boven de doorgang is het wapen van Henricus Popta aangebracht. Via de poort betreedt men het voorplein, dat door de state en de boerderij is ingesloten. De state heeft twee torens met uivormige bekroning. Het linkerdeel is in de 16e-eeuw, het rechter- in 1631 gebouwd. In het laatste werd de zaal ondergebracht. In dit vertrek bevindt zich een mooi versierde schouw. De eiken deur wordt door fraai gesneden beelden geflankeerd. De in 1906 gerestaureerde Heringastate herbergt veel interessante kamers met 17e-eeuwse meubels, waarin onder meer bedsteden te vinden zijn. De naam van de state is ontleend aan het geslacht Heringa, dat de state vier generaties lang bezat. Na hen volgden de Eysinga’s. Bij het huwelijk van Frans van Eysinga, in 1649, was de Friese stadhouder Willem Frederik aanwezig. De kinderen die uit dit huwelijk werden geboren, verkochten de state aan dr. Henricus Popta, advocaat bij het Hof van Friesland, die het gebouw als buitenverblijf gebruikte. Hij woonde in Leeuwarden. Popta was een vermogend man en ongetrouwd. Bij testament bepaalde hij dat van zijn vermogen een gasthuis moest worden gesticht aan de noordzijde van Heringastate. Zijn nalatenschap is tot heden telkens door een viertal voogden beheerd. De state en de fraaie siertuin zijn op gezette tijden en op afspraak te bezichtigen. In de tuin (aan de kant van de Hegedyk) staat een zeer omvangrijke, 19 meter hoge, witte paardenkastanje met een omtrek van 4.75 m. Deze is in 1840 geplant, het jaar waarin Roodbaard de tuin ontwierp.

De Heringastate vonden we de mooiste van deze twee dagen. Tegelijk voelden we ons een beetje bezwaard doordat we door de tuin wandelden terwijl de bewoners van deze state gewoon thuis waren (of dat werkelijk zo was weten we niet). Daardoor hebben we minder rondgekeken dat we wellicht hadden gewild en ons tot de tuin beperkt. Maar wat een prachtige tuin…

Naar het eerste deel...

Onderaan de post is een blokje waar u een reactie achter kunt laten. Ik stel dat zeer op prijs! U wordt gevraagd om een mailadres. Dit mailadres wordt niet gepubliceerd, maar stelt mij – als beheerder van deze site – in staat om te reageren op uw reactie.