Sybrandus Stratingh werd op 9 april 1785 in Adorp geboren als zoon van Everardus Strating (predikant) en Margien Cleveringa. Sybrandus was de op één na oudste van in totaal 13 kinderen van het echtpaar. Hij was pas drie jaar oud toen hij verhuisde naar het huis van zijn oom Laurens Stratingh die een apotheek had aan het Akerkhof in de stad Groningen. Het kleine ventje bleek buitengewoon slim te zijn. Op z’n achtste ging ie naar de Latijnse school en op z’n veertiende ging hij al naar ‘de academie’. Hij volgde er colleges met de bedoeling dat hij later zijn oom als apotheker zou opvolgen. Aangezien hij ook grote belangstelling had voor andere wetenschappen, zoals scheikunde en natuurkunde, volgde hij ook bij andere hoogleraren college. Hij was 23 toen hij in 1808 cum laude slaagde voor zijn apothekersexamen en in het daarop volgende voorjaar slaagde hij opnieuw cum laude als doctor in de in de medicijnen. Net als zijn oom werd de jonge Sybrandus in eerste instantie apotheker. Hij had dus ervaring in het mengen van allerlei chemische stoffen. Logisch, want in die tijd maakten apothekers bijvoorbeeld ook vuurwerk…
In 1801 – hij was ongeveer 16 jaar oud – werd samen met zijn vriend Theodorus Van Swinderen (1784-1851) het ‘Natuur- en Scheikundig Genootschap’ opgericht. Een broer van Sybrandus had een elektriseermachine aangeschaft waar vonken en bliksem mee opgewekt konden worden, dat was erg interessant natuurlijk. Sybrandus Stratingh was in die tijd dol op wat theatrale experimenten die knallen opwekten; hij had een wat kwajongensachtige aanpak. Een en ander bereidde hem voor op een aanstelling in 1823 (hij was toen 38 jaar oud) als hoogleraar in de algemene, toegepaste en farmaceutische scheikunde.
In 1826 brak de ‘Groninger ziekte’ uit (ook wel de ‘tussenpozende koortsen’ genoemd). De epidemie heerste voornamelijk in de stad Groningen en de wijdere omgeving van de stad en kostte het leven van circa 10% van de toenmalige bevolking (alleen al in de stad stierven 2800 personen). De ontdekking van chloor (in 1774) en de ontsmettende werking van het gas bracht Sybrandus Stratingh op het idee om chloor in te zetten bij deze epidemie om de ziekte te bestrijden. Een dik boek over het nut van de stof chloor als ontsmettingsmiddel was het gevolg.
In 1831 werd Sybrandus Stratingh ridder in de in den orde van de Nederlandse Leeuw. Niet alleen scheikunde had de belangstelling van Sybrandus Stratingh. Hij besloot zelf een stoommachine te bouwen. Dit viel immers binnen de kaders van het door hem opgerichte ‘Natuur- en Scheikundig Genootschap’. Een zelfrijdende stoommachine moest het worden. Zijn ontwerp was tegendraads. Engelse ontwerpen hadden de stoommachine achterop het voertuig waardoor de bestuurder en degene die de stoommachine bediende met elkaar moesten communiceren om een en ander in beweging te krijgen. Stratingh bedacht dat ‘de motor’ voor de bestuurder geplaatst moest worden. Immers, dan één persoon zowel sturen als de machine bedienen. Met regelmaat reed het voertuig door de stad en zelfs van de Ossenmarkt in de stad naar De Punt; een afstand van circa 20 kilometer. Voor deze tocht was de halve stad uitgelopen en op 25 maart 1834 schreef de Provinciale Groninger Courant: ‘Heden 22 maart in den vroegen morgen is de eerste voorlopige proefvaart genomen met een door de Heeren Stratingh en Becker ondernomen en vervaardigd stoomrijtuig, hetwelk eenen tocht door de stad over hellende en dalende straten en over bogen heeft afgelegd, welke tocht met zulk eenen aanvankelijk goeden uitslag is bekroond geworden, dat men zich vleit, dat, bij verder afwerking en voleindiging van dit werktuig, zoodanig rijtuig niet alleen bruikbaar zal zijn over nieuwe steen- en rotswegen, maar ook zelfs den stoot er meer oneffene keisteenwegen zal kunnen verduren’. In september van dat jaar werden tochten gemaakt tot Assen aan toe. De snelheid van het voertuig was te vergelijken met een goede paardendraf zoals men dat in die tijd benoemde. Het voertuig werd bestuurd met de linkerhand, met de rechterhand moest gestookt worden.
Op zich was het allemaal niet zo heel erg bijzonder. In 1830 begon in Engeland de eerste stoomtrein een rehgelmatige dienst te rijden tussen Liverpool en Manchester, vijf jaar later reed er een stoomtrein tussen Amsterdam en Haarlem. De drijfveer van Sybrandus Strating was niet om een stoomwagen uit te vinden (de stoomtrein reed immers al), maar hij wilde aantonen dat er ook een soortgelijk vervoermiddel gemaakt kon worden, dat onafhankelijk van rails op gewone klinkerwegen zou kunnen rijden.
Zelfs Koning Willem I toonde zich erg geïnteresseerd en wilde graag op de hoogte gehouden worden van de voortgang van Stratingh’s experimenten. Sybrandus Stratingh stuurde hem daarom uitgebreide rapporten over zijn bevindingen met het stoomrijtuig. In 1837 bracht Koning Willem I tijdens een tweedaags verblijf aan Groningen een bezoek aan Stratingh’s laboratorium achter diens huis aan de Ossemarkt 5 waar hij zowel het stoomvoertuig als het elektrisch wagentje dat Stratingh en zijn instrumentenbouwer Christopher Becker ontwikkeld hadden kreeg gedemonstreerd. Koning Willem I beloonde Beckers bijdrage met een bedrag van f 600,- om hem aan te moedigen.
Op een aan Zijne Majesteit ingediend verslag, omtrent het door de heeren S. Stratingh Ez. en C. Becker te Groningen tot stand gebragt stoomrijtuig voor gewone wegen, is onlangs eene gunstige en zeer vereerende beschikking gevallen, terwijl bovendien aan den heer Becker, als vervaardiger van dit werktuig, eene bijzondere aanmoedigings-premie van 600 gulden, ten blijke van Zr. Ms. goedkeuring over dit werk, is toegewezen geworden. Bron: Rotterdamsche Courant, 27 augustus 1836
De toenmalige overheid was niet helemaal overtuigd van de veiligheid van stoomvoertuigen waarbij de berijder zowel chauffeur als bediener van de stoommachine was. Ook Sybrandus Stratingh had de nodige bezwaren bij z’n eigen uitvinding. Het explosiegevaar van de stoomketel en de (grote) ruimte die voor brandstof gereserveerd moest worden vond hij bezwaarlijk. Langzaam aan richtte Sybrandus Stratingh zijn energie meer en meer op elektromagnetisme. De Engelsman Michael Faraday had al eerder een aantal principes geformuleerd en daarop voortbordurend bedacht Sybrandus Stratingh samen met zijn instrumentenmaker Christopher Becker (1805-1890) een elektromagnetisch wagentje dat als voorloper van de huidige elektrische auto’s mag worden beschouwd. Later schrijft Sybrandus Stratingh over de elektromagnetische kracht:
Dat verder deze kracht, indien derzelver uitbreiding en vermoedelijke nuttigheid verder blijkbaar mogten worden, in het algemeen boven alle andere krachten, zelfs de latere zoo klassieke Stoomkracht, zal te verkiezen zijn, kan geenen den minsten twijfel lijden; ja dat dezelve ook als vervoermiddel meer geschikt zal zijn, daar het werktuigelijke zelve geene meerdere zwaarte zal hebben, dan die der uitgebreide en wegens bijgevoegde brandstof nog al aanmerkelijk gewicht hebbende Stoominrigtingen, zal ook genoegzaam blijken, indien men derzelver snelle dadelijke krachtsontwikkeling en oogenblikkelijke vertraging of stremming door het regelen van den Electromotor in aanmerking neemt; waardoor de besturing van deze kracht eenvoudig en boven alle anderen te regelen is. Bovendien is de geheele toestel meer eenvoudig, minder samengesteld, beknopter en onmiddelijk op de te bewegene deelen aanwendbaar; dewijl ook de benoodigde krachtsontwikkelende zuren in korter bestek, dan de brandstof bij de stoominrigtingen mede te nemen zijn; en eindelijk nog het oneindig minder gevaar, bij de aanwending dezer kracht, boven die van de Stoomkracht zoo onbetwistbaar is, daar geene kans van toevallig over de maat gebragte kracht eenige gevaarlijke uitbarsting zal te wege brengen en geene veiligheidskleppen of voorzorgsmaatregelen hierbij in achtte nemen zijn, daar alles door eene dadelijk beginnende, bestendig werkende en eensklaps naar verkiezing te stremmen kracht, zonder gevaarlijke spanning of hittegloed, wordt te wege gebracht en vol gehouden.
Dat Sybrandus Stratingh zijn tijd ver vooruit was blijkt uit het volgende: Al in 1830 kwam Sybrandus Stratingh met zijn elektrisch aangedreven wagentje. Pas in 1885 (55 jaar later) kwam Carl Benz met zijn auto met benzine als krachtbron. Sybrandus Stratingh overleed onverwacht ‘na eene korte ongesteldheid’ op 15 februari 1841 en heeft zijn experimenten met elektromagnetisme dan ook niet lang kunnen voortzetten. Maar zijn wetenschappelijk werk omvatte veel meer dan dat. In een tijd waarin er in de Nederlandse wetenschap nauwelijks iets van belang leek te gebeuren, deed hij belangrijk en vernieuwend werk, dat ook in het buitenland zeer hoog werd aangeslagen. Het verhaal van zijn leven geeft een fascinerend beeld van het leven en werk van een innovatief geleerde, die voortdurend in de weer was met elektriciteit, stoom, verlichting, knalgasbranders, nieuwe geneesmiddelen, chemische desinfectiemiddelen en nog veel meer.
In 2017 werd door Het Noorden (de drie noordelijke provincies) een wereldwijde reclamecampagne gelanceerd om een geplande nieuwe fabriek van Tesla naar Noord-Nederland te halen. Het Noorden prees zichzelf aan als Top Dutch en de ultieme troef was natuurlijk de slogan ‘Let’s bring the electric car home’ naast een afbeelding van het wagentje van Sybrandus Stratingh… Uiteindelijk kwam de nieuwe fabriek van Tesla niet naar Noord Nederland, maar ’t was wel een schitterend initiatief!
Tja Harry, dit is wel een heul biezunder verhoal. Valst van de aine verboazen in de andere. De elektrieke auto hierzo zo’n beetje ontstoan… Heule mooie biedroage Harry.
Ik dacht in eerste instantie: ‘ik doe wel zo’n gekleurd blokje met wat informatie over Stratingh’ ergens ertussen in het voorgaande stukje. Dat begon uit de hand te lopen. Toen bedacht ik dat het een apart stukje moest worden. Nu heb ik weer een nieuw kopje bedacht: ‘(On)bekende Groninger’. Zou het begin van een nieuwe serie kunnen worden (alhoewel ik nog geen nieuwe kandidaat in het vizier heb)…
Soms krijg je antwoord op een vraag die je niet hebt gesteld. Begin jaren negentig ging ik in Groningen naar de Analistenschool (of Laboratoriumschool), in ieder geval zonder naam. Op een gegeven moment ging deze opleiding fuseren met de lokale MTS. De naam van dit samenwerkingsverband: Stratingh College. Het werkveld van Stratingh overziend een passende naam voor deze combinatie.
Nooit heb ik me afgevraagd waar die naam vandaan kwam, en ik vraag me af of dat indertijd ook wel gecommuniceerd is. En als dat al het geval was, het is niet blijven hangen. Al kan dat ook aan mijn toenmalige leeftijd (en interesses) liggen.
Mooie reactie Albert. Dankjewel!