Ik werd er door één van m’n zussen op geattendeerd dat er anderhalve week geleden (op 25 september ’23) wel een heel bijzonder bericht op de site van zowel de NOS als de site van RTV-Noord te vinden was. De grap zit erin dat ik de afgelopen zeven jaar deze website in de lucht houd met allerlei stukjes over datgene wat ik meegemaakt heb en wat me interesseert. Bovendien is Vogel mijn achternaam. Vooral het kopje van de eerste alinea vond ik geweldig! Ik heb er een nachtje over nagedacht en heb besloten het verhaal (dat ook weer over onze provincie gaat) over te nemen. Wat mij betreft is dit een mooi geval van serendipiteit (het vinden van iets onverwachts en bruikbaars terwijl je op zoek bent naar iets totaal anders).

BirdEyes combineert wetenschap met verhalen:
‘Vogels vertellen ons hoe het met de wereld gaat’.
‘Ik zag twee witte vogels, maar het zijn zwanen, geen lepelaars. Het Lauwersmeer is groot, dus het kan best dat ze nu bij het Robbengat zitten.’ Deze weken zit lepelaar-onderzoeker Petra de Goeij van de Rijksuniversiteit Groningen niet achter haar computer, maar in het veld.

Trek naar het Zuiden
September is de maand waarin ‘haar vogels’, de lepelaars, onze provincie verruilen voor Zuid-Europa of West-Afrika. Voordat ze aan hun trek naar warmere oorden beginnen, komen ze in groepen samen aan de Waddenkust of in het Lauwersmeergebied. Dat is de kans voor onderzoekers als De Goeij om de vogels te tellen en te volgen.

Foto van het bericht op de NOS site – De Goeij zoekt lepelaars in het Lauwersmeergebied

‘Ze hebben gekleurde ringen om hun poten. Die geven we hun als ze kuikens zijn. Ik ga kijken wie er allemaal nog zijn. Ik had eigenlijk gehoopt op een van mijn lievelingslepelaars: Braveheart. Die heeft ook een zender op. Ik heb vanochtend nog op de computer gekeken en hij hangt hier rond.’

BirdEyes: vogelverhalen
Petra de Goeij is één van de onderzoekers die verbonden zijn aan Birdeyes, een nieuw onderzoeksinstituut van de Rijksuniversiteit Groningen, opgezet door hoogleraar Trekvogelecologie Theunis Piersma (tevens echtgenoot van De Goeij). Het streven van het instituut is om een groter publiek te bereiken met het vogelonderzoek. Dat willen ze op een onorthodoxe manier doen, met behulp van onder anderen kunstenaars, tekenaars en muzikanten. ‘Want vogels laten ons zien wat er met de wereld aan de hand is’.

Foto van het bericht op de NOS site – Lepelaars bij Hornhuizen, gezien door de telescoop

Droog, droger, droogst
Neem het onderzoek van De Goeij naar de lepelaar. Ze heeft in al die jaren veel geleerd over het gedrag van de vogel en wat er nodig is om de lepelaar te beschermen. Maar gaandeweg kwam ze via de lepelaar ook meer te weten over klimaatverandering. ‘We zien dat het in Zuid-Spanje te droog geworden is voor onze lepelaar. Dat kunnen we zien aan de zendergegevens. Het grote moerasgebied waar ze naartoe trokken, ligt al jaren droog. Dat komt door de aardbeienindustrie daaromheen, die het grondwater onttrekt om de aardbeien mee te irrigeren. Daaroverheen komt de klimaatverandering, dus de rivieren staan ook droog’. De lepelaars vonden af en toe nog plekken daaromheen in rijstvelden, totdat de boeren niet meer mochten telen vanwege een dreigend drinkwatertekort. ‘Toen hadden de lepelaars helemaal niks meer. Er is een klein parkje voor toeristen waar kunstmatig water in wordt gelaten en daar stikt het nu van de lepelaars. Dat is de enige plek nog. Zo kan je door de ogen van de vogels zien wat er met de wereld gebeurt’.

Foto van het bericht op de NOS site – De drieteenstrandloper doet het goed

Drieteenstrandloper en garnalen
Emma Penning heeft de dagelijkse leiding bij BirdEyes. Haar eigen onderzoeksvogel is de drieteenstrandloper. Die heeft juist baat bij de klimaatverandering. ‘Daardoor beginnen garnaaltjes vroeger aan hun voortplanting, waardoor die beter aansluit op de trek van de drieteenstrandloper. Die eet de garnaaltjes op en kan nu beter doorvoed aan de trek beginnen. Maar ondertussen wijzen de drieteentjes ons dus wel op de effecten die het veranderende klimaat heeft op de natuur’.

Grafieken of verhalen
De trekvogelecologen merkten al met al dat ze veel meer weten dan ze kwijt kunnen. De Goeij: ‘Dat wat je doet wil je aan de wereld laten weten, alleen word je als wetenschapper getraind om het in artikelen op te schrijven. Wij kunnen wel tabellen en grafiekjes laten zien, maar dat spreekt 99 procent van de mensen niet aan’. Emma Penning: ‘We zien zoveel als we ons onderzoek doen. Er zijn zoveel ecologische problemen. Daar moeten we onze schouders onder zetten. Je krijgt mensen mee door hen te raken, door emotie en dat leer je niet aan de universiteit’. Daarom wil BirdEyes samenwerken met theatermakers, journalisten, kunstenaars die het vak van verhalen vertellen wel beheersen. De Goeij: ‘We bestaan nog maar net een jaartje en we bedenken met een hele club mensen nu: hoe krijgen we de verhalen bij de mensen. Dat is de droom van ons allemaal’.

Foto van het bericht op de NOS site – De Goeij in de vogelkijkhut in het Lauwersmeergebied

Braveheart is er niet
De lepelaars laten zich deze dag nog altijd niet zien in het Lauwersmeergebied, ook Braveheart niet. Er zou wel eens een zeearend kunnen rondvliegen, denkt De Goeij. Dat is zo ongeveer het enige waar de lepelaar echt van schrikt.

Foto van het bericht op de NOS site – Alle gegevens van de ringen die ze uitleest

Ze weet zeker dat het merendeel van de lepelaars nog niet aan de trek is begonnen, dat kan ze zien op een app. Daarop is elke geringde lepelaar bijna realtime te volgen. ‘Kijk, de meesten zitten nog steeds op Schiermonnikoog. Dat is Cádiz, die zit nu op het eilandje Ile-de-Ré en die overwintert bij Cádiz in de zoutpannen. Gisteren is Sueda vertrokken, dat is een jong en daar hebben we nog geen idee van wat ze gaat doen’.

Tennet en de lepelaar
Een andere groep is neergestreken op het wad bij Hornhuizen. Daar ruien ze hun veren en kweken ze extra vet voor de trek. Een dag eerder zat De Goeij daar in haar tentje om de vogels te tellen en de ringen uit te lezen. ‘Ons doel is om te weten wie er nu hier zijn. Als ze volgend jaar niet terugkomen, zijn ze ergens op de trek overleden. Zo houden we het bevolkingsregister bij, om de probleemplekken op de trekroute te volgen’.

Foto van het bericht op de NOS site – Het tentje van waaruit De Goeij lepelaars volgt

Pas uren nadat de lepelaars weer zijn vertrokken, pakt zij ook haar boeltje op. Alles om de rust niet te verstoren. Des te bozer is ze op energiebedrijf Tennet. ‘Dat wil daar een leiding aanleggen, precies op de plek waar al die lepelaars zich klaarmaken voor de reis naar het Zuiden. Tennet zegt dan: die lepelaars gaan wel ergens anders heen. Maar ik kom er al tien jaar en ze zitten al tien jaar op datzelfde ene dammetje. Dus we verzamelen gegevens om Tennet te laten zien: zoek maar een andere plek’.

Foto van het bericht op de NOS site – De lepelaars voor vertrek naar het Zuiden

Advocaat van de duivel
Zijn al die zorgen voor De Goeij en haar collega’s over de wereld nou terecht? Immers, de ene vogel (drieteenstrandloper) profiteert van de klimaatverandering en de andere (lepelaar) past zich aan. De Goeij: ‘Vogels zitten ergens omdat ze het er goed hebben: eten en veilige rustplek. Als die verdwijnen, moeten ze een nieuwe zoeken en hoelang blijft die plek dan goed?’  Haar lievelingsvogel Braveheart laat zich vandaag niet meer zien. Ze volgt hem al dertien jaar. ‘Ach, het zijn zulke supermooie vogels. Als je hen zendert en een naam geeft, worden het toch individuen waar je een band mee krijgt’. En wie weet, met zo’n naam zou hij zo maar de eerste hoofdpersoon in een van de verhalen van BirdEyes kunnen worden.

Samenwerking. BirdEyes is een samenwerking tussen de RUG-faculteiten Science & Engineering, Letteren en Campus Fryslân. Naast de faculteiten van de Rijksuniversiteit Groningen wordt er samengewerkt met het NIOZ (Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek), het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica van de Universiteit van Amsterdam en de Fryske Akademy.
Onderaan de post is een blokje waar u een reactie achter kunt laten. Ik stel dat zeer op prijs! U wordt gevraagd om een mailadres. Dit mailadres wordt niet gepubliceerd, maar stelt mij – als beheerder van deze site – in staat om te reageren op uw reactie.