Toen we weer thuis waren gearriveerd na het eerste stuk van deze autorit, hebben P en ik nog wat nagepraat over het landschap waar we die zondagmiddag door waren gereden. Vooral het stuk voorbij Finsterwolde (de dorpen Ganzedijk, Drieborg en Hongerige Wolf) bleek wat haar betreft absoluut niet het hoogtepunt van de rit geweest te zijn. Ik begrijp dat wel. ’s Zomers is dit een mooi gebied met golvende korenvelden of bloeiend koolzaad (zo mogelijk nog mooier). Het is het gebied van ‘De Graanrepubliek’, het boek van Frank Westerman. Wil je de mensen uit deze streek goed begrijpen, dan moet je dit boek lezen kreeg ik een keer als tip van mee van een vakbondsbestuurder van het FNV. Hoewel is het regelmatig oneens wat de de ideeën van onze FNV-collega’s, was de opmerking over ‘De Graanrepubliek’ een erg goede tip! Dat het landschap kaal en leeg overkomt is halverwege de maand maart natuurlijk zoals het moet zijn. Het voorjaar moet eigenlijk nog beginnen, er zitten er geen bladeren aan de bomen en daardoor lijkt alles gelijk veel somberder. Ik verzekerde P dat het tweede gedeelte van de onze tocht langs Smeerling en dergelijke plaatsen zou gaan en dat Westerwolde een héél ander landschap biedt…

Vanaf de zeventiende eeuw trokken veel bestuurders en ondernemers uit de stad Groningen naar het veengebied om daar te wonen. Hier woonden ze ‘buiten’ en was bovendien een goede boterham te verdienen in de turfgraverij. Er verrezen verschillende veenborgen: buitenhuizen waarvan de namen (Weltevreden, Sorghvliet) vooral het woongenot onderstreepten. Eén van die buitenhuizen is de borg Welgelegen in Sappemeer Het werd in 1655 gesticht door Jan Cornelis Spiel, deelnemer in de Borgercompagnie. Dit was een vennootschap van Groninger burgers die zich bezighielden met de vervening. Pas rond 1740 kreeg de borg zijn huidige uiterlijk. Tot begin 1900 bewoond door enkele prominente families. Daarna raakte het huis in verval. Het takelde zo af, dat werd besloten om het af te breken. Uiteindelijk werd de borg aangekocht door mr. Cornelis Alexander Star Numan, een nazaat van oud-bewoners. Hij liet de borg en de tuin volledig restaureren. Inmiddels zijn de borg en tuin aangewezen als rijksmonument.

Momenteel wordt de tuin van Borg Welgelegen in oude glorie hersteld…

De Turfcentrale aan de Molenstreek in Veendam is een voormalige elektriciteitscentrale. Gebouwd in 1901 en tot na de tweede wereldoorlog op turf gestookt; vandaar de naam. In 2009 kreeg dit gebouw een tweede leven als broedplaats voor de kunst. Door een interne verbouwing zijn er circa 8 ateliers beschikbaar voor kunstenaars en de creatieve industrie. Er is daarnaast een tweetal ruimtes bestemd als creatief centrum: hier kunnen professionele kunstenaars les geven aan amateurs. De Turfcentrale is eigendom van het Groninger Monumentenfonds, de coördinatie rond ateliers en activiteiten is in handen van Stichting Turfcentrale Veendam. Klik op de foto voor extra informatie…

De kapiteinswoning aan de Ds S. Tjadensstraat C 95/96, gebouwd in 1799 voor Kornelis Jans Boon, schipper van de galjoot ‘Vrouw Jantje’. Deze kapiteinswoning herinnert aan de veenkoloniale scheepvaart, met haar bloeiperiode in het midden de 19e-eeuw. De woning valt op door de hoge voorgevel, uitlopende in een punt met daarop een schoorsteen. Karakteristiek is ‘de krimp’, het inspringende gedeelte van de voorgevel. Hierdoor kon in het zijstuk van de voorgevel aan raam worden geplaatst, waardoor men vanuit de kamer, zowel aan de voor- als aan de zijkant, een goed uitzicht heeft over het kanaal (diep), oorspronkelijk de verbindingsweg bij uitstek. Verder bevindt zich in de krimp nog een deur en een raam, met daarachter een zijkamertje, ‘het kantoor’. De muren werden vaak geverfd met een soort donkerbruine olieachtige verf, waardoor er een extra bescherming ontstond tegen de invloed van vocht. Binnen zijn de Friese tegeltableaus en de bedstedenwand in de voorkamer bewaard gebleven. In het museum Kapiteinshuis Pekela zijn voorwerpen te zien die betrekking hebben op de Pekelder geschiedenis in de 19e en 20e-eeuw, waarbij de nadruk ligt op de zeevaart. Het gerestaureerde kapiteinshuis is een rijksmonument. De spitse praam ‘Familietrouw’ ligt meestal afgemeerd voor het kapiteinshuis. Het is gebouwd in 1894 te Stadskanaal en werd gebruikt voor het vervoer van turf, zand en grint. Het roefje bevindt zich nog in oorspronkelijke staat. De praam is eigendom van het Veenkoloniaal Museum in Veendam.

We waren via de N33 van Veendam naar de Pekela’s gereden. Eigenlijk was ik liever via Ommelanderwijk naar de Pekela’s gereden, maar het ging zoals het ging. In Oude Pekela hadden we wat moeite het kapiteinshuis te vinden (het blijken er twee te zijn). Best interessant. Ik vond de relatie naar de ‘Familietrouw’ erg leuk. Samen met Jan-Albert Bleeker heb ik een paar keer een tochtje met dit schip gemaakt gemaakt in het kader van de Dag van de Groninger Geschiedenis in de Groninger Archieven. Ik vond het jammer dat de ‘Familietrouw’ niet aangemeerd lag bij de kapiteinswoning.

Langzamerhand begonnen we verder naar het zuiden te rijden. Onze volgende stop zou Smeerling zijn. Dit streekje (een beschermd dorpsgezicht) ligt tussen Onstwedde en Harpel (waar ik destijds talloze bij talloze huisconcerten aanwezig ben geweest). Het leek me een goed idee om daar even een klein stukje te wandelen. Het liep iets anders. We kregen de Gasterij Smeerling in zicht en bedachten dat een warme kop thee en een (appel)taartje of iets dergelijks. Ik vond het een heerlijk stopje. Jammer dat we niet even gewandeld hebben…

Het routeboekje gaf aan dat we vervolgens naar Wedde, Vriescheloo en Oudeschans zouden rijden. Daarmee hadden we onze lus dan ook compleet gemaakt. Omdat we in de gaten kregen dat deze zondagmiddag langzamerhand een beetje voorbij aan het gaan was besloten we een aanpassing op onze route te doen. We gingen (natuurlijk) even kijken bij de Borg in Wedde – die plek heeft immers een belangrijke plek gespeeld in de aanloop naar de Slag bij Heiligerlee, wat weer het begin markeerde van de 80-jarige oorlog die begon in 1568. Een paar jaar geleden, in 2018, begon op deze plek een prachtige najaarsexcursie van de Stad & Lande; daarover kunt u lezen in deze post. Ons idee was om Vriescheloo en Oudeschans te laten schieten en daarvoor in de plaats naar Bourtange te rijden. Tegen de tijd dat we daar uitgekeken zouden zijn zou het ook ongeveer donker beginnen te worden en daarmee was het dan weer tijd geworden om terug naar Groningen te rijden…

Achtergrondinformatie over Bourtange...
Voor het ontstaan van de vesting moeten we terug naar de Tachtigjarige Oorlog. In de 16e eeuw beheersten onze voorouders de grondwaterstand nog niet. Grote onbegaanbare moerassen bedekten de helft van de huidige provincies Groningen en Drenthe. Die moerassen waren slechts op enkele plaatsen, harde zanderige passen, doorgankelijk, waaronder de ‘twee uur gaans lange, slechte pas’ over de plaats waar later Bourtange zou ontstaan. In maart 1580 kwam door het verraad van George van Lalaing, graaf van Rennenberg, de in 1577 door de Staten-Generaal benoemde stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe, de stad Groningen in handen van de Spanjaarden. Later in het jaar 1580 gaf prins Willem van Oranje opdracht om een schans met vijf bastions aan te leggen op de zandrug in het moerasgebied op de grens met Duitsland. Over deze zandrug, of tange, liep de weg die de stad Groningen verbond met Lingen en Westfalen. De Spanjaarden gebruikten deze route onder meer om de stad te bevoorraden. De prins hoopte door het aanleggen van de schans deze belangrijke route te blokkeren, zodat de stad Groningen geheel geïsoleerd zou komen te liggen. In 1619 werd overeenkomstig de nieuwste inzichten en de toegenomen vuurkracht van het geschut de hoofdwal verbreed en verhoogd. In 1631 kwam de regering van Stad en Lande tot het besef, dat het moeras rondom Bourtange begon te verdrogen. Om dit tegen te gaan besloot zij ten zuidwesten van Bourtange een rijsdam in de Ruiten A te leggen en het aldus gestopte bovenwater door een nieuw te graven kanaal, het Moddermansdiep, naar de vesting te leiden. De uitgegraven grond diende aan de noordzijde van het kanaal tot leidijk. In 1645 werden aan de oostzijde buiten het kroonwerk twee hoornwerken toegevoegd. In 1665 dreigde een inval van de Bisschop van Munster in Westerwolde. De schans op Bourtange was geheel vervallen, de palissaden waren omgestort, de doornheggen op de taluds waren afgestorven, de klap en de hamei voor de Vriesse Poort waren neergevallen. Het garnizoen bestond slechts nog uit 50 man. Alles werd hersteld, het geboomte gekapt en het garnizoen versterkt met een compagnie krijgsvolk, waarvoor extra barakken werden gebouwd. De bisschop drong door tot Winschoten, maar slaagde er niet in Bourtange te veroveren. In 1681 bleek het moeras rondom de schans Bourtange geheel droog te zijn, doordat de boeren de leidijken hadden doorgestoken en sloten hadden gegraven en het moeras tot weiden en hoven hadden gemaakt. Het duurde tot 1737 voordat er op last van de Staten Generaal door ingenieur Pieter de la Rive een plan werd ingediend om de schans Bourtange weer in verdedigbare toestand te brengen. Dit plan werd in de jaren 1739 tot 1742 uitgevoerd. Aan de oostzijde werden twee ravelijnen en een halve maan toegevoegd. Het voorterrein werd gefatsoeneerd tot een glacis, zijnde een geleidelijk naar de vesting oplopend terrein, dat aan de oostzijde werd begrensd door een afgegraven natte horizon, groot 24 hectare, welke 31 cm beneden de zomer-waterspiegel lag. Ook de bebouwing binnen de vesting werd toen geheel voltooid. Zo had de vesting haar grootste omvang bereikt.

Beiden waren we het er over eens dat we de route ‘volgens het boekje’ niet af zouden kunnen rijden op deze zondagmiddag. Bourtange zou een mooi alternatief zijn, daar had P gelijk aan. We reden richting het vestingstadje en parkeerden onze auto op de aangewezen plek. Rustig aan wandelden we richting het marktpleintje en onderweg maakten we een paar foto’s. Het begon koud te worden en langzamerhand begon het een beetje te schemeren. Op het marktplein zagen we licht branden bij een restaurant. Dat was natuurlijk ook wel een idee… Het is ongeveer een uur rijden van Bourtange naar Groningen; we zouden naar alle waarschijnlijkheid dan pas tegen 20:00 uur gaan eten… Lang verhaal kort: we hebben een heerlijke mixed grill gegeten in ’s Landshuys in Bourtange…

Ik vond de papieren placemat mooi genoeg om ‘um in te scannen. Ik had m’n best gedaan om netjes te eten, maar in de buurt van de schoorsteen zijn toch een paar vlekjes te zien…

Onderaan de post is een blokje waar u een reactie achter kunt laten. Ik stel dat zeer op prijs! U wordt gevraagd om een mailadres. Dit mailadres wordt niet gepubliceerd, maar stelt mij – als beheerder van deze site – in staat om te reageren op uw reactie.